Door Bert Breij
De Nederlandse Grondwet is het fundament van onze rechtsstaat en zegt dat iedereen gelijk behandeld moet worden. Maar hoe goed werkt dat eigenlijk in een samenleving waar de kloof tussen mensen steeds groter wordt? Neem Artikel 1, dat discriminatie verbiedt. Het klinkt prachtig, maar in de praktijk blijft die gelijkheid vaak een belofte die moeilijk wordt waargemaakt.
Kijk bijvoorbeeld naar sociale grondrechten zoals onderwijs en bestaanszekerheid. Op papier zijn die er, maar ze zijn niet afdwingbaar. De overheid moet er haar best voor doen, maar als dat niet gebeurt, kun je er niet veel mee. En dan is er nog Artikel 120, dat rechters verbiedt om wetten aan de Grondwet te toetsen. Dit betekent dat wetten die ongelijkheid in stand houden of zelfs vergroten, amper worden gecorrigeerd. Denk aan de toeslagenaffaire: een ramp voor de meest kwetsbaren, en de Grondwet stond erbij en keek ernaar.
Wat hier echt mist, is solidariteit. Een samenleving waarin we elkaar helpen en de sterkeren de zwakkeren steunen, dat is toch wat we willen? Maar dat staat nergens duidelijk in de Grondwet. Als we sociale grondrechten echt serieus nemen en afdwingbaar maken, dan kunnen we ongelijkheid aanpakken en bouwen aan een land waarin niemand wordt vergeten.
Het versterken van de Grondwet en het bevorderen van solidariteit zou een enorme stap vooruit zijn. Het zou laten zien dat we solidariteit en rechtvaardigheid niet alleen belangrijk vinden, maar er ook echt naar handelen.
Er zijn al commissies geweest die zich hebben gebogen over de modernisering van de Grondwet. Uit rapporten blijkt dat de Grondwet op sommige vlakken als gedateerd wordt gezien, met name vanwege het verbod op rechterlijke toetsing en het ontbreken van expliciete aandacht voor hedendaagse uitdagingen zoals digitale rechten en klimaatverandering. Toch wordt de Grondwet tegelijkertijd geroemd om haar stabiliteit en het brede fundament dat ze biedt. Deze dualiteit vraagt om een zorgvuldig debat over de balans tussen modernisering en behoud van kernwaarden.
Tot die kernwaarden behoren principes zoals rechtvaardigheid, gelijkheid, solidariteit, vrijheid en menselijke waardigheid. De Grondwet is bedoeld om deze waarden te waarborgen en de basis te bieden voor een samenleving waarin iedereen de kans heeft om mee te doen. Solidariteit, als de sleutel tot verbinding en het tegengaan van ongelijkheid, zou explicieter opgenomen kunnen worden in de Grondwet om haar rol als bindmiddel van de samenleving te versterken.
